Token kinh tế: Hình thức tiếp thị đa cấp mới trong thời đại Internet

Trong sự phát triển nhanh chóng của thị trường tiền điện tử, Token không còn chỉ là phương tiện của đổi mới công nghệ hoặc tài chính, mà đã biến thành những quân bài trong một trò chơi phức tạp. Từ nền tảng giao dịch đến các tổ chức đầu tư, từ những người có ảnh hưởng đến những người tham gia bình thường, tất cả mọi người đều bị cuốn vào trò chơi "ai là người cuối cùng nhận hàng" này. Bài viết này cố gắng tiết lộ những vấn đề tiềm ẩn trong cơ chế phát hành và lưu thông Token hiện tại: nó hoạt động tương tự như mô hình tiếp thị đa cấp như thế nào, và nó làm thế nào để tập trung lợi ích lên các tầng lớp cao hơn. Hy vọng có thể cung cấp cho độc giả một góc nhìn rõ ràng hơn, để học cách phân biệt giữa câu chuyện và thực tế trong một thị trường đầy hy vọng và ảo tưởng.

Tiền điện tử dường như tái hiện một số đặc điểm của mô hình đa cấp, chỉ khác là theo cách thức nguyên thủy của Internet, có hiệu quả lan truyền cao hơn nhưng độ minh bạch lại giảm. Nhiều Token đã phát triển thành một cấu trúc kim tự tháp tinh vi: tầng trên cùng thu lợi nhuận lớn nhất, trong khi những người tham gia bình thường cuối cùng có thể chỉ còn lại một đống "coin ảo" không rõ giá trị.

Hiện tượng này không phải ngẫu nhiên, mà là biểu hiện của vấn đề cấu trúc.

Trong các dự án tiếp thị đa cấp truyền thống, sản phẩm thường có giá cao hơn thực tế, nhưng hiệu quả lại không bằng các sản phẩm thay thế trên thị trường. Sự khác biệt cốt lõi không nằm ở chính sản phẩm, mà nằm ở phương thức bán hàng: không thông qua kênh bán lẻ thông thường, mà là do các đại lý cá nhân tự mua trước, sau đó tự tìm kiếm khách hàng tiếp theo.

Kết quả nhanh chóng chuyển từ "bán sản phẩm" sang "phát triển tuyến dưới". Động cơ của mọi người khi mua sản phẩm không phải để sử dụng, mà là để có thể bán lại với giá cao sau này. Cuối cùng, khi trên thị trường chỉ còn lại những người đầu cơ, không còn người dùng thực sự, toàn bộ hệ thống khó có thể duy trì. Những người tham gia ở tầng trên nhận được phần lớn lợi nhuận không đối xứng, trong khi những người tham gia ở tầng dưới chỉ phải đối mặt với hàng tồn kho không ai hỏi tới.

Token kim tự tháp

Logic hoạt động của token tiền điện tử khá giống với tiếp thị đa cấp. Token bản thân nó là "sản phẩm" - một loại tài sản kỹ thuật số có giá cao hơn thực tế và tính hữu dụng hạn chế. Giống như những nhà phân phối trong hệ thống tiếp thị đa cấp, những người nắm giữ coin không mua token để sử dụng, mà là để bán với giá cao hơn trong tương lai.

Cấu trúc kim tự tháp này mặc dù tương tự như mô hình truyền thống, nhưng tiền điện tử có hệ sinh thái người tham gia độc đáo, tạo thành các cấp độ khác nhau. So với các sản phẩm truyền thống, Token là phương tiện lý tưởng hơn: chúng có thể tận dụng hiệu quả hơn Internet và mạng xã hội, dễ dàng giao dịch và tiếp cận hơn, tốc độ lan truyền nhanh hơn, phạm vi ảnh hưởng rộng hơn. Logic vận hành của nó đại khái như sau:

Trong mô hình truyền thống, nếu bạn phát triển được hệ thống cấp dưới, họ bán sản phẩm hoặc tiếp tục nhập hàng, bạn sẽ có thể kiếm lợi từ đó. Cách chơi Token cũng tương tự: bạn để người khác tiếp quản "khoản cược" của bạn và thu hút thêm nhiều người mới tham gia. Điều này có lợi cho bạn và những người ở trên bạn, vì người mới cung cấp "tính thanh khoản để rút lui", làm tăng giá. Đồng thời, người mới vì nắm giữ Token, cũng sẽ chủ động quảng bá (họ bây giờ cũng có "khoản cược" rồi!), trong khi những người tham gia sớm có thể chốt lời ở mức cao (tỷ lệ lợi nhuận đã tăng lên!). Cơ chế này tương tự như mô hình đa cấp, chỉ là ảnh hưởng lớn hơn.

Vị trí của bạn trong cấu trúc này càng cao, bạn càng có động lực để liên tục phát hành token mới và thúc đẩy sự tiếp diễn của mô hình này.

Vai trò quan trọng của nền tảng giao dịch

Tại đỉnh cao của hệ sinh thái tiền điện tử là những sàn giao dịch nắm giữ toàn bộ cục diện. Hầu như tất cả các "token" "thành công" đều không thể tách rời khỏi sự tham gia sâu sắc của các sàn giao dịch và các tổ chức liên quan. Chúng chi phối việc phân phối và tính thanh khoản của "token"; nếu các dự án muốn kết nối với sàn giao dịch và có được nguồn lực phân phối, thường sẽ phải "trả giá" - thường là cung cấp một phần "token" miễn phí.

Nếu không tuân theo quy tắc của họ, Token có thể không được niêm yết, hoặc chỉ có thể vật lộn trong một môi trường thanh khoản rất kém, cuối cùng lặng lẽ biến mất. Sàn giao dịch có quyền thay đổi nhà tạo lập thị trường bất cứ lúc nào, yêu cầu bên dự án cung cấp Token cho nhân viên của họ để hiện thực hóa, thậm chí một chiều sửa đổi điều khoản dịch vụ vào phút cuối. Cấu trúc quyền lực này là một bí mật công khai, nhưng những người tham gia cũng chỉ có thể lặng lẽ chấp nhận - vì đó là chi phí cần thiết để đổi lấy "tính thanh khoản" và "phân phối".

Đối với các nhà khởi nghiệp, sàn giao dịch là một rào cản khó vượt qua. Việc có thể lên sàn giao dịch hàng đầu thường phụ thuộc vào "mạng lưới quan hệ" chứ không phải chất lượng của dự án. Điều này cũng giải thích tại sao hiện nay nhiều dự án xuất hiện vai trò "người đồng sáng lập ẩn" hoặc "cựu nhân viên sàn giao dịch", họ có nhiệm vụ xây dựng cầu nối, thông suốt kênh. Không có kinh nghiệm hoặc mối quan hệ liên quan, việc hoàn thành quy trình niêm yết Token gần như là một nhiệm vụ bất khả thi.

Vai trò của nhà tạo lập thị trường

Nhà tạo lập thị trường về lý thuyết là vai trò cung cấp tính thanh khoản cho thị trường, nhưng thực tế thường hỗ trợ các dự án thông qua giao dịch ngoài trời một cách lén lút, đồng thời lợi dụng lợi thế thông tin để thu hoạch ngược lại người dùng bình thường. Họ thường nắm giữ một phần đáng kể trong tổng số lượng Token (đôi khi lên tới vài phần trăm), qua đó ảnh hưởng đến giao dịch, thu được cơ hội chênh lệch không đối xứng. Đối với những Token có khối lượng lưu thông nhỏ, ảnh hưởng này sẽ được khuếch đại cực kỳ, khiến họ ở trong vị trí cực kỳ có lợi trong giao dịch.

Lợi nhuận thu được từ việc "cung cấp thanh khoản" là rất hạn chế, nhưng thông qua việc giao dịch ngược lại với người dùng bình thường, có thể đạt được lợi nhuận lớn. Trong số tất cả các bên tham gia thị trường, nhà tạo lập thị trường hiểu rõ nhất về khối lượng lưu thông của Token — vì họ không chỉ biết được biến động thực tế của thị trường mà còn nắm giữ một lượng lớn Token. Họ đứng ở đỉnh cao của lợi thế thông tin.

Đối với các bên dự án, việc đánh giá "báo giá" của nhà tạo lập thị trường cũng khó khăn. Khác với các dịch vụ như cắt tóc có mức giá rõ ràng, chi phí cho dịch vụ tạo lập thị trường thì phụ thuộc vào từng người. Là một dự án khởi nghiệp, rất khó để xác định điều khoản nào là hợp lý, điều nào là giá quá cao, điều này đã nảy sinh một hiện tượng xám xịt khác: sự bùng nổ của các đồng sáng lập ẩn danh và "cố vấn làm thị trường". Họ kết nối với tư cách là cố vấn, nhưng lại làm gia tăng độ phức tạp và chi phí cạnh tranh trong việc phát hành đồng tiền.

Vai trò của các tổ chức đầu tư và dự án

Dưới nền tảng giao dịch là các bên dự án và tổ chức đầu tư, họ đã chiếm được phần lớn giá trị trong giai đoạn huy động vốn riêng. Trước khi công chúng nghe nói về một dự án nào đó, họ đã nhận được Token với giá cực thấp, sau đó xây dựng câu chuyện, tạo ra "lối thoát thanh khoản" để bán hàng.

Mô hình kinh doanh của các tổ chức đầu tư tiền điện tử đã trở nên cực kỳ méo mó. So với đầu tư mạo hiểm truyền thống, việc đạt được "sự kiện thanh khoản" trong ngành tiền điện tử dễ dàng hơn nhiều, vì vậy họ không thực sự khuyến khích những người xây dựng lâu dài. Trên thực tế, tình hình lại hoàn toàn ngược lại - miễn là có lợi cho mình, các tổ chức đầu tư hoàn toàn có thể nhắm một mắt mở một mắt, ngầm chấp nhận các mô hình kinh tế token mang tính cướp bóc. Nhiều tổ chức đầu tư đã không còn giả vờ ủng hộ doanh nghiệp bền vững, mà tham gia một cách hệ thống, ủng hộ nhiều hành vi đầu cơ kiểu "kéo lên - đè xuống".

Token cũng đã thúc đẩy một cơ chế khuyến khích đặc biệt: các tổ chức đầu tư có động lực để nâng cao phí quản lý, từ đó có động cơ để tăng giá trị danh mục đầu tư của chính họ (trên thực tế là "thu hoạch" các đối tác hợp tác hạn chế của họ). Điều này đặc biệt phổ biến ở những Token có lưu lượng thấp - họ có thể sử dụng giá trị hoàn toàn pha loãng để ghi nhận giá trị thị trường trên sổ sách, từ đó thổi phồng giá trị dự án. Cách làm này cực kỳ vô đạo đức, bởi vì một khi Token được mở khóa hoàn toàn, sẽ không thể nào thoát ra với mức giá như vậy. Đây cũng là một trong những lý do chính khiến nhiều tổ chức đầu tư sẽ gặp khó khăn trong việc huy động nguồn vốn mới trong tương lai.

Mặc dù một số nền tảng đã cải thiện thực tế này một chút, nhưng vẫn có rất nhiều hoạt động bí mật trong ngành công nghiệp tiền điện tử mà các nhà đầu tư bình thường hoàn toàn không thể nhìn thấy.

Vai trò của người có ảnh hưởng

Cấp độ tiếp theo là những người có ảnh hưởng, họ thường nhận được Token miễn phí khi dự án ra mắt, để đổi lấy nội dung quảng cáo. "Vòng gọi vốn của người có ảnh hưởng" đã trở thành một thói quen trong ngành - những người có ảnh hưởng tham gia đầu tư, và sau đó nhận lại toàn bộ số tiền khi sự kiện tạo ra Token diễn ra. Họ sử dụng kênh truyền thông của mình để đổi lấy mã miễn phí, và sau đó thực hiện quảng bá mạnh mẽ tới người hâm mộ, những người cuối cùng trở thành "thanh khoản thoát" của họ.

Thành viên cộng đồng và người tham gia hoạt động

"Cộng đồng" và những người tham gia airdrop tạo thành lực lượng lao động cơ bản của cấu trúc này. Họ đảm nhận những nhiệm vụ cơ bản nhất: thử nghiệm sản phẩm, tạo ra nội dung, tạo sự hoạt động, để đổi lấy việc phân phối Token. Nhưng ngay cả những hoạt động này, ngày nay cũng đã được "công nghiệp hóa": phần thưởng ngày càng ít, trong khi công việc phải bỏ ra lại ngày càng nhiều.

Hầu hết các thành viên trong cộng đồng thường nhận ra rằng họ thực sự chỉ là bên gia công tiếp thị của dự án sau khi "làm việc" miễn phí cho dự án trong một thời gian dài — và khi sự kiện phát hành Token diễn ra, dự án bắt đầu đè bẹp một cách tàn nhẫn. Một khi họ nhận ra điều này, sự bất mãn sẽ lan rộng, "phản công một nhát". Cộng đồng "tức giận" này cực kỳ bất lợi cho các dự án thực sự muốn tạo ra sản phẩm, vì nó tạo ra sự can thiệp và tiếng ồn bổ sung.

Tình hình của nhà đầu tư bình thường

Cấu trúc này có tầng đáy là nhà đầu tư cá nhân lý tưởng - "kênh thoát" của tất cả những người ở trên. Họ được truyền bá nhiều câu chuyện và ngữ cảnh khác nhau, trao cho một tài sản "meme premium", thu hút nhiều người mua hơn, để những người tham gia ở tầng trên có thể dễ dàng bán ra.

Tuy nhiên, vòng chu kỳ này khác với trước đây, các nhà đầu tư nhỏ lẻ không thực sự tham gia ồ ạt. Hiện tại, các nhà đầu tư nhỏ lẻ cẩn trọng và nghi ngờ hơn, điều này dẫn đến việc các thành viên trong cộng đồng chỉ nắm giữ một đống mã thông báo airdrop không có giá trị rõ ràng, trong khi những người trong cuộc đã sớm thực hiện việc chốt lời qua giao dịch ngoài sàn. Điều này có thể giải thích tại sao bạn luôn thấy có người phàn nàn tức giận trên mạng xã hội vì mã thông báo giảm giá hoặc airdrop không có giá trị: bởi vì trong vòng chu kỳ này, các nhà đầu tư nhỏ lẻ hầu như không tiếp nhận, trong khi những người khởi xướng dự án vẫn kiếm lời.

Hậu quả và suy ngẫm

Ngành công nghiệp crypto hiện tại, cốt lõi không phải là làm sản phẩm, mà là xây dựng câu chuyện - kể một câu chuyện về "tỷ suất lợi nhuận ảo cao", dụ dỗ người khác mua một Token nào đó. Tập trung vào phát triển sản phẩm lại trở thành hành vi không được khuyến khích (mặc dù điều này đang thay đổi chậm rãi).

Toàn bộ hệ thống định giá Token đã hoàn toàn tách rời khỏi thực tế, không còn dựa vào các yếu tố cơ bản, mà phụ thuộc vào "so sánh vốn hóa thị trường" để thực hiện so sánh ngang. Vấn đề cốt lõi của dự án đã chuyển từ "Token này giải quyết vấn đề gì?" thành "Nó có thể tăng tối đa bao nhiêu lần?" Trong môi trường này, dự án gần như không thể được định giá hoặc đánh giá hợp lý. Bạn không mua một công ty đang được xây dựng, mà là một tấm vé số, khi đầu tư vào tiền điện tử, bạn phải nhận thức rõ điều này.

Cách xây dựng mô hình kể chuyện rất đơn giản: chỉ cần bịa ra một câu chuyện "nghe có vẻ hợp lý nhưng thực tế thì khó định giá", ví dụ:

"Đây là một dự án stablecoin nhận được sự hỗ trợ từ một nhà đầu tư nổi tiếng, token của nó có thể được xem như là một cách tiếp cận gián tiếp vào cổ phần của một nhà phát hành stablecoin lớn. Lý do để tin tưởng vào token này là vì giá trị thị trường của một công ty nào đó lên đến hàng trăm tỷ đô la, trong khi doanh thu và lợi nhuận của dự án này vượt xa công ty đó, và chi phí vận hành thấp hơn. Hiện tại, trên thị trường không có sản phẩm nào cho phép bạn đầu tư trực tiếp vào nhà phát hành stablecoin này, token này chính là sự lấp đầy khoảng trống! Họ còn đang xây dựng một cơ sở hạ tầng tương tự như một mạng lưới thanh toán nào đó và dự định sẽ tích hợp các tính năng bảo mật. Đây là tương lai của tài chính, với giá trị thị trường dự kiến đạt đến hàng trăm tỷ!"

Nếu bạn muốn thuyết phục bạn bè mua một Token, loại câu chuyện này rất hiệu quả. Chìa khóa là: câu chuyện phải được kể "đủ rõ ràng", nhưng cũng phải "để lại đủ không gian tưởng tượng", như vậy họ mới có khả năng tưởng tượng ra một tương lai có giá trị cao.

Triển vọng tương lai

Mặc dù có những vấn đề này, ngành công nghiệp tiền điện tử vẫn là một trong số ít lĩnh vực có thể mang lại lợi nhuận không đối xứng lớn cho người bình thường, nhưng lợi thế này đang dần biến mất. Đầu cơ là điểm kết nối sản phẩm cốt lõi của tiền điện tử, cũng là "móc câu" thu hút sự chú ý của những người tham gia thị trường đối với tất cả những gì chúng tôi đang xây dựng. Chính vì vậy, chúng ta cần khẩn trương sửa chữa toàn bộ cấu trúc thị trường.

Trong tương lai, một số nền tảng mới nổi có thể sẽ thay đổi hoàn toàn quy tắc của trò chơi này, mang lại nhiều sự công bằng và minh bạch hơn cho thị trường. Đây sẽ là giai đoạn phát triển quan trọng tiếp theo của ngành công nghiệp tiền điện tử.