Kripto Varlıklar, İslam Devrimi Savaşları'nın yeni savaş alanı oldu, teokrasinin gölgesinde piyasa karanlıkta kalıyor.

İran ile İsrail arasındaki çatışma, Kripto Varlıklar alanına yayıldı.

18 Haziran 2025'te, İran'ın en büyük kripto varlık borsası Nobitex, sektörü şaşkına çeviren bir siber saldırıya uğradı. Kendini "Serçe Avcısı" olarak adlandıran İsrail yanlısı bir hacker grubu Nobitex'in sistemini kırarak yaklaşık 90 milyon dolarlık varlık çaldı. Bu grup, Nobitex'in İran hükümetine uluslararası yaptırımlardan kaçınmasına ve terör faaliyetlerini finanse etmesine yardım ettiğini iddia ederek çalınan fonları anti-Iran mesajları içeren hesaplara aktardığını belirtti.

Hackerlar sosyal medyada uyarılarda bulundu: "Bu siber saldırılar, Nobitex'in İran rejimi tarafından terörizmi finanse etmek ve yaptırımları ihlal etmek için önemli bir araç haline gelmesinden kaynaklanıyor. İran rejimi ile iş birliği yapmak, varlıklarınızı riske atar."

Bu korkunç hack olayı sadece İran'ın büyük Kripto Varlıklar pazarını açığa çıkarmakla kalmadı, aynı zamanda insanların şu gerçeği fark etmesini sağladı: Dünyada yalnızca İslam teokratik yönetimini tam olarak uygulayan bu ülke, Kripto Varlıklar sektörüyle derin bir şekilde iç içe geçmiş durumda.

Motivasyon: Yaptırımlar Altındaki Fon Kanalları

İran'ın kripto varlıklara olan ilgisi, esasen ekonomik ve jeopolitik baskılardan kaynaklanmaktadır. Sert yaptırımlar nedeniyle, İran'ın geleneksel finansal kanalları kısıtlıdır, uluslararası ticaret ve para transferi engellenmektedir. Bu durumda, kripto varlıklar alternatif bir araç olarak görülmektedir.

Analizler, ülkenin ekonomik durumunun kripto pazarının gelişimini de destekleyen önemli bir faktör olduğunu gösteriyor. İran uzun zamandır yüksek enflasyon ve para birimi devalüasyonu baskısıyla karşı karşıya, yerel para birimi riyal sürekli değer kaybediyor. Hisse senedi piyasasındaki dalgalanmalar, birçok tasarruf sahibini riskten korunmak için kripto varlıklara yönelmek zorunda bırakıyor. Sıradan İran halkı için kripto varlıklar, özellikle ekonomik çalkantı dönemlerinde, değer koruma ve varlık çeşitlendirme aracı olarak görülüyor.

Güvenlik şirketinin analiz raporuna göre, 2022 yılında İran'daki büyük borsa ve platformlara akan Kripto Varlıklar toplam miktarı yaklaşık 3 milyar dolar civarındadır. Bu platformlar arasında Nobitex, ülkenin en büyük işlem platformu olup, pazar payı yaklaşık %87'dir. Diğer önemli platformlar arasında Wallex, Excoino, Aban Tether ve Bit24 bulunmaktadır. Bu yerel borsaların, düzenleyici kurumların izinlerini alması ve kara para aklama ile müşteri tanıma gibi düzenlemelere uyması gerekmektedir.

Bildirildiğine göre, İran'daki kripto ticaretinin büyük çoğunluğu Nobitex veya benzeri borsalar aracılığıyla uluslararası piyasalara bağlanıyor. Veriler, 2018'den 2022 yılı sonuna kadar belirli bir ticaret platformunun 8 milyar dolar değerinde İran ticareti işlemi gerçekleştirdiğini gösteriyor; bu süre zarfında Nobitex 7.8 milyar dolar değerinde işlem gerçekleştirmiştir. Nobitex ayrıca bir blog yazısında müşterilerini belirli bir coin ile anonim ticaret yapmaya teşvik ederek, "yaptırımlar nedeniyle varlık güvenliğini tehlikeye atmaktan kaçınmaları" gerektiğini ifade etmiştir.

Blok zinciri teknolojisi gelişiminde, İran hükümeti son yıllarda da bir strateji geliştirmiştir. En temsilci projelerden ikisi resmi destekli blok zinciri projeleri olan Kuknos ve Borna'dır. Kuknos ağı, 2019 yılında İran'ın dört büyük bankası tarafından ortaklaşa bir teknoloji şirketi ile başlatılmıştır ve yerel token'ı bankacılık sistemi içindeki ödemelerde kullanılmaktadır. Aynı dönemde, İran Merkez Bankası, finansal kuruluşlara blok zinciri destekli uygulama çerçevesi sağlamak için bir blok zinciri şirketi ile işbirliği yaparak Borna platformunu geliştirmiştir. Bu, İran resmi makamlarının blok zinciri teknolojisini kullanarak finansal sistemin verimliliğini ve şeffaflığını artırmayı amaçladığını göstermektedir.

Ayrıca, İran'ın Rusya ile birlikte, iki ülke arasındaki ticaret ödemeleri ve finansal yaptırımlardan kaçınmak için altın destekli bir sınır ötesi stabil coin çıkarma planları yaptığı bildirildi. İran Merkez Bankası, kendi merkez bankası dijital para birimi "şifreleme rial"i çıkarma üzerinde de çalışıyor ve bunu diğer ülkelerin temizleme sistemleriyle bağlamayı planlıyor.

Zengin enerji kaynaklarından faydalanarak, İran 2018 yılında kripto varlıklar madenciliğini yasal bir sektör olarak kabul etti. 2021 yılında, İran dünya genelindeki Bitcoin hesaplama gücünün yaklaşık %4.5'ini oluşturdu ve yıllık olarak 1 milyar dolara yakın Bitcoin üretti, bu da ithalat ticareti ve yaptırım etkilerini hafifletmek için kullanıldı. İran hükümeti, kripto varlıklar madencilik tesislerine indirimli elektrik tarifesi politikası uygulamaktadır.

Ancak, yüksek enerji sübvansiyonlarının getirdiği elektrik şebekesi yükü ve düzenleyici gereklilikler nedeniyle madencilerin kazandıkları Bitcoin'i merkez bankasına teslim etmesi gerektiğinden, birçok madencilik tesisi yer altına geçmeyi veya kuralları delerek çalışmayı seçti. 2024 yılı itibarıyla İran'ın küresel Bitcoin hash oranındaki payının yaklaşık %3,1'e düştüğü tahmin edilmektedir.

Politika: Açıkken Sıkılaşmaya, Kripto Varlıklar İşlemleri Sokağa Çıkma Yasağı Uygulaması

İran hükümetinin kripto varlıklara karşı tutumu, erken dönem açılışından giderek sıkılaştırmaya kadar uzanan birçok kez dalgalanma yaşadı.

2018 yılından itibaren İran, dijital para madenciliğini yasal bir sektör olarak tanıdı ve zaten yaygın olan madencilik faaliyetlerini düzenlemeye başladı. Hükümet, lisanslı madencilerin verimli ekipman kullanmalarını ve madencilik gelirlerini belirli bir fiyattan yalnızca merkez bankasına satmalarına izin vermektedir, ayrıca ihracat elektrik fiyatına göre elektrik ücreti ödemeleri gerekmektedir. Düşük elektrik fiyatları, Çin de dahil olmak üzere yabancı madencilerin İran'a yatırım yapması için çekici hale geldi.

2020 yılında kısa bir süreliğine dünyanın en büyük beş madencilik havuzundan biri olan bu havuz, Çinli madencilerin İran'da altın arayışlarının bir temsilcisidir. Haberlere göre, bu havuzun ortakları, İran'da hiç kanalları olmayan madencilerden hurda fiyatına on binlerce madencilik makinesi geri aldı ve yerel bağlantılara dayanarak İran'ın en büyük uyumlu madencilik alanını kurdu.

Ancak bu "enerji değiştirme" modeli kısa sürede elektrik sıkıntısını artırdı. Mayıs 2021'de, nadir bir yaz elektrik kesintisi yaşandıktan sonra, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, elektrik şebekesindeki yükü hafifletmek için tüm kripto varlık madencilik faaliyetlerine dört aylık geçici bir yasak ilan etti, bu yasak o yılın Eylül ayının sonuna kadar sürdü. Resmi verilere göre, yasal madencilik sahaları yaklaşık 300 milyon kilowatt-saat elektrik tüketirken, izinsiz yasadışı madencilik sahalarının elektrik tüketimi 2 milyar kilowatt-saati buldu ve bu durum, halkın elektrik tüketimini ciddi şekilde etkiledi. Bu nedenle, yaz aylarında elektrik talebinin yüksek olduğu dönemlerde, hükümet bazı madencilik sahalarını kısa süreliğine kapatmayı tercih etti, böylece halkın elektrik arzının sağlanması amaçlandı.

Ticaret düzenlemeleri konusunda, İran Merkez Bankası 2020 yılında yurtiçinde yabancı madencilik dijital para birimlerinin kullanılmasını yasakladı ve Kripto Varlıkların dolaşımını kontrol etme çabalarını güçlendirdi. 2022 yılından sonra, İran düzenleyici kurumları kripto reklamları ve madenci satışları üzerindeki kısıtlamaları sıkılaştırdı. 2024 Aralık ayında, İran resmi olarak internette kripto madenci ve ilgili eğitim kurslarının tanıtımını yasakladı ve başlıca e-ticaret platformlarından ilgili reklam içeriklerini kaldırmalarını talep etti. Aynı ay, enerji idaresi de yasadışı madenciliğe hukuki sorumluluk getirileceğini belirtti.

Bu önlemler, uyumlu madencilik alanlarının yalnızca elektrik arzının yeterli olduğu zamanlarda çalışmasına izin verdiğini ve zirve dışı dönemlerde elektrik kullanımına izin verilmediğini gerektirmektedir. Görüldüğü üzere, madencilik makinelerinin yaygınlaşmasının neden olduğu elektrik ve güvenlik sorunları belirginleşirken, hükümet madencilik sektörüne daha sıkı düzenlemeler getirmiştir. 2024 yılının sonuna gelindiğinde, denetim odak noktası şifreleme işlemlerinin kendisine kayacaktır. İran Merkez Bankası, 2024 Aralık ayında yeni düzenlemeler çıkararak, ülke içindeki web sitelerinde Kripto Varlıklar ile riyal arasındaki takas işlemlerini engellemeye çalışmıştır. 2025 Ocak ayında ise, hükümet tarafından belirlenen bir işlem arayüzü sunulmuş ve tüm yerli borsaların bu kanal üzerinden denetim sistemine bağlanması talep edilmiştir; bu, kullanıcı kimlik bilgileri ve fon akışını izlemeyi kolaylaştırmaktadır.

2025 Şubat ayında, İran resmi olarak herhangi bir ortamda ve platformda kripto varlıklar reklamı yayınlanmasını yasakladı. Haziran ayında Nobitex siber saldırısı sonrası, İran Merkez Bankası kripto ticareti üzerindeki kontrolünü daha da artırdı: Raporlara göre, İran hükümeti yerel kripto platformlarının yalnızca her gün saat 10:00 ile 20:00 arasında faaliyet göstermesine izin veriyor (sözde "kripto ticaretine gece yarısı sokağı"), böylece denetim verimliliğini artırmayı ve sermaye çıkışını sınırlamayı amaçlıyor. Çeşitli kısıtlayıcı önlemler sürekli olarak ortaya çıkıyor ve bu durum bir bakıma, yetkililerin yeniliği teşvik etme ile finansal güvenliği sağlama arasındaki dengeyi koruma konusundaki düşüncelerini yansıtıyor.

Tefsir: Kripto Varlıklar ve İslam Öğretileri

Bir İslam Cumhuriyeti olarak İran, kripto varlıkların gelişimini teşvik ederken İslam hukuku kurallarını da dikkate almak zorundadır. İslam öğretileri, her türlü faizin ve kumarın yasaklanmasını emrederken, kripto varlık ticareti aşırı dalgalanma ve spekülatif bir niteliğe sahip olduğundan bazı muhafazakarlar tarafından sorgulanmıştır.

İran'ın en yüksek lideri Hameney, bu konuda nispeten açık bir tutum sergiliyor. 2021 yılında, kripto varlıkların alım satımı ve üretiminin "İran İslam Cumhuriyeti'nin yasa ve yönetmeliklerine uyması gerektiğini" açıkça belirtti ve bunun otomatik olarak İslam öğretileriyle çeliştiği kabul edilmedi. Diğer bir deyişle, hükümet izin verdiği sürece, kurallara uygun olarak yapılan dijital para işlemleri kendiliğinden "yasadışı" değildir. Ayrıca, Hameney, din adamlarını da kripto varlıklar dahil olmak üzere toplumsal yeni sorunlar hakkında görüş bildirmeye çağırdı, böylece din kurallarının güncel kalmasını sağladı.

Ancak, farklı din bilimcilerin görüşleri tamamen一致 değildir. İran'ın ünlü Şii büyük Ayetullahı Makarem Şirazi, temkinli bir tutum sergilemektedir. O, Bitcoin gibi kripto varlıkların "birçok belirsizlik" taşıdığını, örneğin hükümet desteğinin eksikliği ve kötüye kullanımın kolaylığı gibi sebeplerle, bu nedenle işlemlerinin İslam hukukunun gerekliliklerine uymadığını düşünmektedir. Diğer bazı dini liderler ise, inananlardan hukukun belirsiz olduğu durumlarda daha köklü fıkıh yorumlarına uymalarını istemektedir.

İran resmi olarak kripto varlıkları açık bir dini yasak olarak görmemekle birlikte, pratikte ulusal hukuk izinleri ve denetim çerçevesi içinde hareket edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır ve spekülatif aşırı davranışlardan kaçınılması gerektiğini belirtmektedir. Bu tutum, bir ölçüde İslam öğretileri ile modern ekonomik uygulamalar arasındaki çelişkiyi dengelemektedir.

Çoklu ekonomik belirsizlik faktörleri altında, Kripto Varlıklar hala İran'daki birçok genç ve teknoloji uzmanının dikkatini çekiyor. Analizler, bilgi teknolojisinin gelişimi, akıllı telefonların yaygınlaşması ve İran'ın dış iletişiminin giderek açılmasıyla, sıradan insanların dijital para ticaretine katılımının engellerinin azalmakta olduğunu gösteriyor.

En tipik örnek, 2024 yazında sosyal platformlarda popüler olan "Hamster Hızlı Vuruş" adlı kazanç oyununu İran'da patlak vermesi ve bu durumun önemli kişilerin tepkisini çekmesidir. İran Ulusal Siber Uzay Merkezi sözcüsü, oyunun kripto varlıklar madenciliği için kullanılmasının siber suçların merkezi haline geldiğini uyardı.

Bu tartışma, din camiasının da dikkatini çekti; ünlü Şii din bilgini, Kripto Varlıklar'ı "birçok sorunun kaynağı" olarak tanımladı ve insanları Bitcoin içeren "hamster savaşları" gibi oyunlardan kaçınmaya teşvik etti.

Kripto piyasasına katılmak aynı zamanda riskleri de beraberinde getiriyor. Raporlar, İran'ın düşük şifreleme bilgisi seviyesinin suçlular için bir tuzak kurduğunu belirtiyor: dolandırıcılık vakaları artarak devam ediyor, birçok yatırımcı kör bir şekilde akım takip ettiği için büyük kayıplar yaşıyor. Kara piyasadaki anonim işlemler de düzenlemeyi zorlaştırıyor. Ayrıca, piyasanın kendisi büyük dalgalanmalar yaşıyor ve olgun bir yasal korumanın eksikliği, bazı İranlı ailelerin bu tür varlıklara karşı temkinli veya duraksayan bir tutum sergilemesine neden oluyor.

Genel olarak, kripto varlıkların İran'da giderek daha geniş bir şekilde kabul edilmesine rağmen, etrafında yasal durumu, güvenliği ve ahlaki boyutlarıyla ilgili tartışmalar devam etmektedir. Günümüzde, İran hükümetinin interneti büyük ölçüde kısıtlama ve birçok bölgede internet kesintilerinin yaşandığı bir ortamda, sıradan insanlar için savaş ve ulusun varlığı gibi gerçek zorlukların yanında, kripto pazarının gelişim perspektifi belki de kimsenin umursadığı bir şey değildir.